Spoor- en tramwegkaart 1931

Omstreeks het jaar 1931 bereikte de omvang van het spoornet van Nederland een hoogtepunt. In ruim negentig jaar tijd was een dicht netwerk van spoor- en tramlijnen aangelegd, maar langzaam maar zeker werd het steeds duidelijker dat het vervoer per spoor toch op zijn retour was. Door de opkomst van bus, fiets en (vracht)auto daalden de vervoerscijfers gestaag en raakten steeds meer spoor- en tramwegmaatschappijen in de rode cijfers. Binnen enkele jaren zouden er velen drastisch moeten inkrimpen of zelfs geheel verdwijnen, terwijl honderden kilometers spoor- en tramrails zouden worden opgebroken. Maar zover was het nog niet in 1931...

Klik hier voor een overzicht van de stations en lijnen die nog in het spoorboekje van 1932 waren opgenomen.

Door op de overzichtskaart rechts te klikken kan voor elk deel van Nederland een detailkaart worden opgeroepen met daarop alle spoor- en tramlijnen die in 1931 nog in gebruik waren. De kaarten zijn gebaseerd op de Spoor- en tramwegkaart van het Koninkrijk der Nederlanden, een kaart op schaal 1:400.000 die begin jaren dertig werd uitgegeven door het Departement van Waterstaat. In 1989 werd een facsimile-herdruk van deze kaart uitgegeven ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de spoorwegen in Nederland. Op deze kaart staan vrijwel alle spoorlijnen en het grootste deel van de tramlijnen die voor 1931 zijn aangelegd.

De kaarten zijn in principe bedoeld om te worden bekeken op een beeldscherm met een resolutie van tenminste 1024x768 pixels. De detailkaart kan naar boven, onderen, links of rechts (of een combinatie daarvan) worden 'verschoven' door met de muis op de rand van de kaart te klikken. De op deze kaart gebruikte symbolen en kleuren hebben de volgende betekenis:

[1] - Hoofdspoorlijn of lokaalspoorlijn met stations en haltes

[2] - Wijs een station met de muis aan om de naam zichtbaar te maken

[3] - Spoor- of tramwegmaatschappij (zie hieronder)

[4] - Tramlijn (normaalspoor, 1435 millimeter)

[5] - Tramlijn (smalspoor, meestal 1067, 1000 of 750 millimeter)

[6] - RD-coördinatenraster (10 x 10 kilometer)

Op de kaart is steeds de eigenaar van de betreffende spoor- of tramlijn vermeld, dit is niet noodzakelijkerwijs de maatschappij die de lijn destijds exploiteerde. Dit is met name van belang bij de lijnen die eigendom waren van de Nederlandse staat ('SN'). Het beheer en exploitatie van deze lijnen was in 1931 min of meer gelijkelijk verdeeld over de SS en HSM, die daarnaast ook weer zelf lijnen in eigendom hadden. De volledige naam van de SS, "Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen", kan hierbij nog voor enige verwarring zorgen. Hoewel de meeste spoorlijnen waarover de SS reed inderdaad eigendom waren van de staat, was de maatschappij zelf echter volledig in particuliere handen. In het overzicht hieronder staan alle op de kaart voorkomende afkortingen.

Afkortingen spoor- en tramwegmaatschappijen
'sHHVO - Stoomtram 's-Hertogenbosch-Helmond-Veghel-Oss ABT - Stoomtramweg-Maatschappij Antwerpen-Bergen op Zoom-Tholen BSM - Betuwsche Stoomtramweg-Maatschappij DSM - Dedemvaartsche Stoomtramweg-Maatschappij DV - De Locaal Spoorweg Maatschappij Dinxperlo-Varsseveld EBN - Exploitatie van Buurtspoorwegen in Nederland EDS - Eerste Drentsche Stoomtramweg-Maatschappij ENET - Eerste Nederlandsche Electrische Tram-Maatschappij ESM - Electrische Spoorweg Maatschappij GBHTM - Gemengd Bedrijf "Haagsche Tramweg Maatschappij" GETA - Gemeente Electrische Tram Arnhem GLS - Groninger Locaalspoorweg-Maatschappij GM - Gemeente Maastricht GOSM - Geldersch-Overijsselsche Stoomtram-Maatschappij GoTM - Gooische Tramweg-Maatschappij GTG - Gemeentetram Groningen GTM - Geldersche Tramweg-Maatschappij GTN - Gemeentetram Nijmegen GWS - Gemeenten Weert en Stramproy GWTM - Geldersche-Westfaalsche Tramweg-Maatschappij HB - Vicinaux hollandais HESM - Hollandsche Electrische-Spoorweg-Maatschappij HSM - Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij LTM - Limburgsche Tramweg-Maatschappij M&W - Stoomtram Maas en Waal MB - Spoorweg-Maatschappij Meppel-Balkbrug MBS - Maas-Buurtspoorweg MET - Maatschappij tot Exploitatie van Tramwegen MT - Société du chemin de fer international de Malines à Terneuzen NBM - Nederlandsche Buurtspoorweg-Maatschappij NCS - Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij NdSM - Noorderstoomtramwegmaatschappij NFLS - Noord-Friesche Locaalspoorweg-Maatschappij NH - Locaalspoorweg-Maatschappij Neede-Hellendoorn NOLS - Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij NTM - Nederlandsche Tramweg-Maatschappij NWSM - Nederlandsch-Westfaalsche Stoomtram-Maatschappij NZHTM - Noord-Zuid-Hollandsche Tramweg-Maatschappij OG - Stoomtramweg-Maatschappij "Oostelijk Groningen" OLDO - Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij Deventer-Ommen PZEM - Provinciale Zeeuwsche Electriciteits-Maatschappij RTM - Rotterdamsche Tramweg-Maatschappij SBM - Stoomtram-Maatschappij Breskens-Maldeghem SHW - Stoomtram Hulst-Walsoorden SN - Staat der Nederlanden SOP - Stoomtramweg-Maatschappij "Oldambt-Pekela" SS - Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen STAR - Groningsch-Drentsche Spoorweg-Maatschappij (Stadskanaal-Ter Apel-Rijksgrens) SV - Spoorwegmaatschappij "De Veluwe" SW - Stoomtram Walcheren SZB - Spoorweg-Maatschappij "Zuid Beveland" TET - De Twentsche Electrische Tramweg-Maatschappij TM - Tramweg-Maatschappij "De Meijerij" TMBH - Tramweg-Maatschappij Bussum-Huizen TMDG - Tramweg-Maatschappij "De Graafschap" TNHT - Tweede Noord-Hollandsche Tramweg-Maatschappij TOL - Tramweg-Maatschappij Oosterbeek (Laag)-Doorwerth ULS - Utrechtsche Locaalspoorweg-Maatschappij WoS - Woldjerspoorwegmaatschappij WS - Spoor- (Tram-)weg Wieringen-Schagen WSM - Westlandsche Stoomtramweg-Maatschappij ZB - Spoorweg-Maatschappij Zwolle-Blokzijl ZE - Tramweg-Maatschappij Zutphen-Emmerik ZNSM - De Zuid-Nederlandsche Stoomtramweg-Maatschappij ZSM - Zuider Stoomtramweg Maatschappij ZVTM - Zeeuwsch-Vlaamsche Tramweg-Maatschappij