Loolaan - Scheveningen

Wachterswoning 9 (09-05-1998, Wytze Wijbenga)
Topografische kaarten uit de jaren dertig tonen hoe het spoor in die tijd verder in een rechte lijn in noord-noordoostelijke richting liep, dwars door de akkers en weilanden van wat toen nog een boerderij met de naam 'Mariahoeve' was. Na ruim een kilometer boog het spoor in noordwestelijke richting af en kruiste vervolgens de Bezuidenhoutseweg. Bij de overweg stond de dubbele stenen wachterswoning nummer 9 en een houten wachthokje waarin de overwegwachter tijdens werktijd kon schuilen voor de elementen. In tegenstelling tot veel van zijn collega's had deze man het er maar druk mee: gemiddeld genomen kwamen er toch elk uur wel zo'n vier treinen voorbij, twee voor elke richting. De overweg in de Bezuidenhoutseweg is inmiddels een kruising voor het wegverkeer geworden, want hier begint de Landscheidingsweg die kort na het opbreken van de lijn bovenop de oude spoorbaan is aangelegd.


Alleen woning 9 vormde jarenlang nog een tastbare herinnering aan de oude spoorlijn, maar helaas heeft in 2001 de vooruitgang ook hier het verleden ingehaald. Het autoverkeer nam steeds meer toe, de Landscheidingsweg moest worden verlengd in de richting van de A4, woning 9 stond daarbij in de weg... De rest van het verhaal laat zich wel raden: op 2 april vond ondergetekende nog slechts een lege zandvlakte waar een maand eerder de woning nog had gestaan!
Met het projekt 'Noordelijke Randweg Haagse Regio' wordt de Landscheidingsweg uitgebouwd tot een belangrijke verbindingsweg tussen het noordwesten van Den Haag en de A4 bij Leidschendam. Op diverse plaatsen langs het oude spoortracee waren in 2001 al de voorboden van deze nieuwe weg te zien.
Op het oude viaduct zijn de sporen van diverse aanrijdingen duidelijk zichtbaar (06-08-1979, Roelof Hamoen)
Na 500 meter kruiste de spoorlijn de rijksstraatweg Den Haag - Leiden, tegenwoordig beter bekend als de N44. Bij de opening van de lijn lag hier nog gewoon een overweg, maar al snel bleek dat het ook toen al behoorlijk drukke verkeer op de rijksstraatweg toch te veel hinder ondervond van de treinen. Nog datzelfde jaar werd daarom begonnen met de werkzaamheden om de spoorbaan op te hogen en een spoorviaduct over de weg aan te leggen; in 1908 was de verhoogde spoorbaan bij Wassenaar een feit. Het viaduct werd in 1923 aan de noordkant uitgebreid met twee tunneltjes voor een nieuwe HTM-tramlijn die van Den Haag via Wassenaar naar Leiden reed. Deze zogenoemde 'Gele Tram' kreeg hier zelfs een halte met de naam 'Viaduct' en heeft het nog iets langer dan de spoorlijn volgehouden: op 9 november 1961 werd de tramlijn opgeheven.
Op www.ruggenberg.nl/geletram/ staan enkele foto's van dit viaduct (met en zonder tram) en is meer over de geschiedenis van deze tramlijn te lezen.
Het spoorviaduct was (zoals zoveel ZHESM-kunstwerken) in beton uitgevoerd en zou in de daaropvolgende decennia bewijzen een uiterst degelijk bouwwerk te zijn. Nadat er eerst 46 jaar lang treinen overheen hadden gereden, werd het viaduct bij de aanleg van de Landscheidingsweg aangepast en deed vervolgens nog eens 35 jaar dienst als viaduct voor het wegverkeer. Eén probleem werd in al die jaren echter nooit afdoende verholpen: door de boogvorm van de overspanning overschatte menige vrachtwagenchauffeur op de N44 de vrije hoogte van de doorgang, waarna deze op hardhandige wijze door het ZHESM-beton terecht werd gewezen.
Van het ZHESM-viaduct resteren tegenwoordig nog slechts de twee tramtunneltjes
In november 1988 werd het viaduct uiteindelijk toch gesloopt en vervangen door een moderne overspanning, de twee 'tramtunneltjes' en een deel van het noordelijke landhoofd (inmiddels voorzien van twee fietstunnels) zijn daarbij bewaard gebleven. Gezien de huidige werkzaamheden op en rond het viaduct valt echter te bezien hoelang dat nog zo zal blijven. Het viaduct zelf is inmiddels verbreed en zal aan de westzijde waarschijnlijk ook nog voorzien worden van een nieuwe afrit voor het (strand)verkeer uit Scheveningen.
In april 2002 bleek dit laatste restant van het ZHESM-viaduct inderdaad ook te zijn gesloopt in verband met de verbreding van de N44.

Een door een stoomlocomotief getrokken trein uit Scheveningen houdt stil bij de halte Wassenaar (1928)
Direct voorbij het viaduct lag de halte Wassenaar waar vele welgestelde zakenlieden dagelijks de trein naar Rotterdam pakten. De naam 'Wassenaar' roept al gauw beelden op van een prachtig statig stationsgebouw waar het personeel druk in de weer was de reis van de voorname passagiers toch vooral zo comfortabel mogelijk te maken. In werkelijkheid blijken de zaken evenwel toch iets anders in elkaar te steken...

De ZHESM had voor Wassenaar inderdaad een fraai gebouw met overdekte trappen naar de perrons ontworpen, maar toen het op het daadwerkelijk bouwen ervan aankwam greep de HIJSM in. De aanleg van de lijn had op dat moment al veel meer tijd en geld gekost dan aanvankelijk was begroot en dan zou daar ook nog eens de rekening voor zo'n onnodig duur stationsgebouw bij moeten komen? De inwoners van Wassenaar moesten maar genoegen nemen met een wat eenvoudiger accommodatie, zo vond men.

De plannen voor het fraaie stenen station verdwenen in de kast en hiervoor in de plaats ontwierp men een soort houten barak naast het spoor, met plaats voor één wachtkamer en een lokaal voor de haltechef. Dat men bij dit alles het belang van de reiziger toch niet helemaal uit het oog had verloren, moge blijken uit het feit dat het budget wel nog ruimte overhield voor de bouw van twee abri's... In 1917 werd bij de halte nog een dubbele stenen dienstwoning gebouwd van hetzelfde model als bij de Bezuidenhoutseweg; ook kwam er toen een kleine goederenloods bij de halte. De wachterswoning werd tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog vernield, het haltegebouw verdween in 1953 toen de spoorlijn werd opgebroken.
Een voormalig ZHESM-gebouw?
Na het viaduct daalt de Landscheidingsweg vrij snel weer tot maaiveldniveau af en loopt dan door de bosrijke omgeving verder naar het noordwesten. Links van de weg lag hier vroeger een van de zanderijen waar het zand werd gewonnen om onder andere de spoorbaan bij het Wassenaarse viaduct op te hogen. Heel toepasselijk is men hier nu opnieuw met grote bergen zand in de weer, maar deze keer hebben de graafwerkzaamheden waarschijnlijk meer te maken met de nieuwe afrit naar de N44. Voor de rest is het landschap hier in zeventig jaar tijd eigenlijk maar weinig veranderd. Ter hoogte van de Wittenburgerweg ligt nog steeds de bekende paardenrenbaan Duindigt, maar onduidelijk is of er op deze plek ook een halte is geweest. Volgens sommige bronnen zou er ergens in Nederland ooit een halte met de naam 'Zijdeweg' moeten zijn geweest en laat dat nou ook de naam zijn van de weg die hier parallel aan het spoor liep... Op een oude topografische kaart is hier bovendien de aanduiding 'halte' te vinden, maar in de boeken en artikelen waarin de geschiedenis van ZHESM toch behoorlijk uitvoerig staat beschreven, wordt juist weer met geen woord gerept over een halte op deze plek.
Om het raadsel nog wat groter te maken: bij een tankstation even verderop staat een huis dat qua architectuur wel een beetje doet denken aan een ZHESM-dienstwoning die bij Rodenrijs staat. Het huis staat pal naast de voormalige spoorbaan, draagt de naam 'De Punt' en zou volgens het jaartal op het rieten dak in 1910 gebouwd zijn. Het is dus niet onmogelijk dat het inderdaad een (flink verbouwde) woning van de ZHESM is geweest, maar ook in dit geval moeten 'de bronnen' het antwoord helaas schuldig blijven.

Het haltegebouw van Renbaan-Achterweg. Aan de rechterkant is de uitbouw van de blokpost zichtbaar.
Terug maar weer naar de feiten: ongeveer een kilometer voorbij het Wassenaarse viaduct kruist de Landscheidingsweg de Buurtweg, een smal weggetje dat tegenwoordig hoofdzakelijk nog voor fietsers bedoeld is. Hier lag een halte waar aanvankelijk alleen gestopt werd als er paardenrennen op Duindigt werden gehouden. Met ingang van 1 oktober 1912 werd de halte onder de naam Renbaan (Achterweg) in de vaste dienstregeling opgenomen. In oktober 1916 werd de naam gewijzigd in Renbaan, het haltegebouw kreeg toen ook een blokpost en werd voorzien van een uitbouw aan de perronzijde. In juni 1918 werd de haltenaam nog een keer veranderd, nu in Renbaan-Achterweg.

Tussen 1943 en 1947 was deze halte noodgedwongen het eindpunt van de Scheveningse lijn. Met ingang van 26 augustus 1946 werd de naam van de halte gewijzigd in Renbaan-Buurtweg, mogelijk was 'Achterweg' dus de oorspronkelijke benaming van de Buurtweg (al staat op een kaart uit 1934 hierbij de naam 'Wassenaarsche weg' ).
Op deze plaats kruiste de Buurtweg vroeger de spoorlijn; het haltegebouw stond rechts aan de overkant van de Landscheidingsweg
Rechts voor de overweg stond het haltegebouw met daarin de wachtkamer, een plaatskaartenkantoor, enkele dienstlokalen en ook nog eens twee woningen voor het personeel. Al met al dus een aanzienlijk rianter onderkomen dan bij de zoveel drukkere halte Wassenaar! Al kort na het opbreken van de spoorlijn is het haltegebouw gesloopt. Tegenwoordig herinnert hier niets meer aan de treinen die er ooit stopten.
De Landscheidingsweg met links de Waalsdorper Vlakte.
Na de kruising met de Achterweg buigt het spoor af in zuidwestelijke richting en loopt langs het duinlandschap van de Vlakte van Waalsdorp. In ZHESM-tijden was dit gewoon één van de vele militaire oefenterreinen in Nederland, maar tegenwoordig zal het gebied bij de meesten vooral bekend zijn van de beelden van de jaarlijkse dodenherdenking op 4 mei.